Lanak

Talde lana

EUSKARA GURE AHOTAN





KARLOS MAHUGO, NEREA MURILLO, ANE OTXOTEKO, OIHANE OLITE, IRATI OLLAKARIZKETA ETA URTZI OTAEGI.



 

1

AURKIBIDEA:

1. Euskararen zapalkuntza historian zehar.
2. Herrien (Irurtzun, Asteasu eta Bera) eta Iruñearen arteko aldea.
3. Zenbait hutsune.
4. Euskararen erabilera testuinguruaren arabera:
                                     a. Norekin eta noiz hitz egiten da euskaraz?                                             
                                     b. Norekin eta noiz ez da euskaraz hitz egiten?
5. Erosotasuna euskararen alorrean.
6. Hutsak betetzeko moduak.
7. Euskara haserretzerakoan.
8. Idatzizko euskara.
9. Zalantzak argitzeko moduak.
10.  Ondorioa.

2

EUSKARA GURE AHOTAN 

 Betidanik, euskararen inguruko erabilera ezberdinak egon dira. Bizitokiaren, ideologiaren, familiaren, harremanen, zerbitzuen, ohituren... arabera arlo honetan desberdintasun ugari antzeman daitezke. Izan ere, munduko hizkuntza berezi eta zaharrenetarikoa da, indoeuroparrak diren beste hizkuntzetatik at kokatzen dena.

1. EUSKARAREN ZAPALKUNTZA HISTORIAN ZEHAR: 

Betidanik zapalkuntza jasan duen hizkuntza izan da, eta hortaz egunerokotasunean oso baldintzaturik dago. Industria Iraultzarekin, herritarrak hirietara mugitu ziren lan egiteko asmoz eta euskaraz hitz egiten ohiturik zeuden arren, euskararekiko zegoen mespretxuzko ikuspegiak gaztelera erabiltzera bultzatu zituen. Momentu horretan euskaraz hitz egiteak klase sozial baxuagoa edukitzea suposatzen zuen (landa munduarekin eta nekazariekin erlazionatzen zen maiz), eta bertan hasi zen nolabait bere garrantzia txikiagotzen.   Horren ostean,  Frankismo garaian (1939-1975) jasandako zapalkuntza edo errepresioaren ondorioz, gazteleraren inposaketa bortitza aurrera eraman zen. Horretarako, zenbait neurri berri hartu zituzten, horien artean euskaraz hitz egitea debekatzea. Ondorioz, hizkuntza honen erabilera egiten zuen norbait harrapatuz gero, zigorra ezartzen zioten eta ezkutuka erabiltzen zuten hasieran beste erremediorik ez baitzuten. Baina ondoren, beldurra zela eta erabiltzeari utzi zioten (bide errazena baitzen). Beraz, pertsona helduen artean euskararekiko erabilera galdu zen.  Frankismoak euskararekiko ondorio txar asko izan zituen, baina trantsizioarekin hizkuntza honen mugak zertxobait handitzea lortu zuten. Hala ere, nahiz eta egungo egoerak hobera egin duen ondorio horietako asko jasaten dira oraindik (gune batzuetan beste batzuetan baino gehiago).

Gaur egun, egia da berriro ere bere agerpena eta onarpena garatuz doazela, baina hala eta guztiz ere prozesua motela den heinean ez dago nahi adina baliabide euskaraz jarduteko, eta horren eragile nagusienetako bat diglosia da. Euskal Herrian bi hizkuntza daude eta horien arteko botere harremana sortzen da, honen ondorioz euskara zapalduta geratzen delarik hizkuntza-menperatzailea gaztelera delako. Hau guztia dela eta, hizkuntza-gatazkak sortzen dira, eta momentu honetan euskara gudan ari da normaltasuna bilatuz. 

3

2. HERRIEN (Irurtzun, Asteasu eta Bera) ETA IRUÑEAREN ARTEKO ALDEA: 

Norbanakoaren eremu geografikoa, ideologia eta bizi baldintzen arabera, hizkuntza honen erabilera modu batekoa edo bestekoa da (euskalkiak esate baterako). Hori argi gera dadin, zenbait adibide jartzea aproposa da, adibidez Iruñea herri txikiekin alderatuz:  Herrietan eta Iruñean bertan euskara ikasteko moduak eta baliabideak desberdinak dira. Lehen aipatu moduan, herrietan betidanik egon da euskaraz hitz egiteko ohitura handiagoa (familiaren eraginez gehien bat), eta hiri handietan, Iruñean kasu, errepresio handiagoa jasan dutenez bere erabilera murriztuta ikusi da.

Herri txikietan, Irurtzun, Asteasu eta Beran esaterako, euskara ikastea errazagoa da, oro har, familian, lagun artean eta eskolan ikasi eta erabili ohi da ama hizkuntza delako. Hala eta guztiz ere, Irurtzunen esaterako, jende askok ez daki euskaraz eta gazteleraz ikasteko aukera ere badago (A eta D ereduak daude, nahiz eta orain egia esatera haur gutxi dira A ereduan daudenak). Kulturari erreferentzia eginez, hiru herrietan zenbait euskal ohitura daude, hala nola, Olentzero eguna, euskal dantzak, harri jasotzaileak, joaldun taldea, euskal mitologikoen panpinak, esku pilota, herri kirolak eta beste hainbat. Ohitura hauek euskara mantentzera eta neurri batean bultzatzera laguntzen dute, euskaraz ez dakien jendea erakarriz (batzuetan seme-alabak D eredura eramatera animatzen dira horrelako gertaerak ikusiz). 

Hiri handietan, Iruñean hala nola, zailtasun handiagoak dituzte euskaraz ikasteko, gehienbat ikastolen bitartez soilik ikasten dutelako (ez baita ohikoa ama hizkuntza izatea). Jende gehiago egoteak eta kultura aniztasun handiagoa egoteak, gazteleraren bultzada bermatzen du euskara baztertuz, gaztelera hizkuntza-menderatzailea denez gero etnien arteko komunikazioa eta harremanak errazten baititu. Nahiz eta oztopo anitz egon, Iruñean ere kulturari dagokionez zenbait esparru daude euskara bultzatzen saiatzen direnak, adibidez, Euskal Jai eguna, herri txikien moduan Olentzero egunaren ospakizuna (alde zaharrean eta auzo ezberdinetan), inauterietan Mielotxinen erretzea ikastoletan egiten da, Sortzen jaialdia … Zerbitzu gutxi batzuk ere badaude, besteak beste, hizkuntza eskola eta euskaltegia (Huarten). Hortaz, Iruñerrian ere euskara mantendu eta bultzatzeko ahaleginak egiten dira.

4

3. ZENBAIT HUTSUNE: 

Aipatutako guztiaren harira, zailtasunak zailtasun direlarik bete beharreko zenbait hutsune ditu euskarak, eta garrantzitsua da hauek ezagutzea: Gaur egun, euskaraz aritzeko nahia dago jendea askoren partetik, baina gizartean dauden oztopoen ondorioz, zailtasunak sortzen dira esparru guztietan euskaraz mintzatzerako orduan. 

Herrietan, edo hauetako hainbatetan, asko hitz egiten den hizkuntza izan arren, zenbait kasutan badago ez dakien jendea. Baina gehienetan bertan bizi diren biztanleek elkar ezagutzen dutenez eta euskararen giroan hazi direnez, errazago izaten dute ulertzea, ikastea eta haien artean hizkuntza honetan aritzea. Esate baterako, kuadrillen kasuan gehienek leku berdinean ikasi dutenez, ideologia berbera edo antzekoa defendatzen dute eta haien egunerokotasunean egiten dituzten ekintzak antzekoak direnez, betidanik euskaraz komunikatzea oso barneratuta izan duten jarduera da. Beste alde batetik, herrietan denek edo gehiengoak jakitearen ondorioz, zerbitzu gehiagotan posible da euskaraz aritzea, adibide bat jartzearren, erosketak egiterako orduan dendariari erosi beharrekoa euskaraz erostea, euskaraz ordaintzea, eta berarekin euskaraz jardutea. Normalean familiako kide guztiak (betiere bat edo bi izan ezik) euskaraz mintzatzen dira eta haien artean elkar ulertzeko ez dago inongo arazorik, beraz euskaraz egiten dute beraien artean. Nahiz eta zenbait kasutan familiako kide guztiek ez dakiten, Iruñeko egoerarekin konparatuz askoz gehiago erabiltzen da kasu hauetan. Hala ere, normalean ematen den kasua den arren ez da posible herri guztietan egoera hau ematea, beraz, egon badaude herriak non euskararik erabiltzen ez duten edo oso neurri txikian. 

Iruñerrian, lehen esan moduan, gutxiago erabiltzen den hizkuntza da. Aipatu behar da Iruñean biztanleriaren kopuru handiagoa dagoela. Hala ere, jende gutxiagok daki, etxeetako giroan familia gehienetako gurasoek ez baitakite Frankismoan egon zen errepresioa dela kausa. Ondorioz gazte askoren kasuan ez dute jaiotzetik ikasi haien gurasoek ez dakitelako, nahiz eta euskararen alde egon. Honek bultzatu egin zuen eta bultzatzen du gaztelera eguneroko bizitzan normaltasunez mintzatzera, euskara bigarren maila batean geratuz. Gazteek eskolan ikasi behar izan dute eta honi esker ikasi eta praktikatzen da erabiltzen den gutxi hori bada ere. Lagunen artean herrietan baino desberdintasun handiagoak daude, kasu

5

askotan kuadrillako kide guztiek leku berean ez ikasteak desberdindu egiten ditu, askok soilik erdaraz dakite eta honek haien artean gazteleraz mintzatzea eragin du. Aisialdiko zenbait ekintzetan ere, askotan euskaraz solasteko aukerarik ez da eskaintzen.

4. EUSKARAREN ERABILERA TESTUINGURUAREN ARABERA: a. NOREKIN ETA NOIZ HITZ EGITEN DA EUSKARAZ?

Aurreko huts guztiak direla eta, ez da mundu guztiarekin euskaraz hitz egiten, beraz, hona hemen gehienbat erabilera ematen zaizkion kasuak:

Euskararen erabilera aztertuz gero, ikus daiteke ongi hitz egiten duten pertsonen artean ohikoa dela erabilera. Aldiz, euskaraz ongi hitz egiten ez duten pertsonen artean erdara da nagusi. Berdin gertatzen da, pertsona batek euskaraz edo erdaraz hitz egiten duen ez denean jakiten, zuzenean berarekin erdarazko elkarrizketa hasten da, ziurra ez delako euskaraz jakingo duen, eta badaezpada erdaraz egiten zaio. Jendea ez da arriskatzen euskaraz hastera eta ez badaki erdaraz jarraitzen, erosoagoa delako erdaraz hastea zuzenean eta horrela hizkuntzaz ez aldatzea. Oso ohikoa da erdaraz hasi eta ondoren pertsona horrek euskaraz hitz egiten dakiela konturatzea adibidez. Uste dena baina leku gehiagotan jakiten da euskaraz hitz egiten eta galdetu edo ziurtatu ordez, errazenera jotzen da beti, erdarara.

Hala eta guztiz ere, badaude egoera edo pertsona zehatzak zeinekin euskaraz egiteko joera dagoena. Adibidez familiako pertsonak, eskolako irakasleak, lagun zehatz batzuk… Batzuetan, irakasleen kasuan adibidez, euskaraz hitz egitea derrigorrezkoa da euskarazko ereduan ikasiz gero, noski, baina beste zenbait egoeratan guztiz hautazkoa da. Beraz, zein hizkuntzan hitz egin erabakitzerakoan, euskaraz hitz egiten hasteko joera hartu beharko litzateke, modu horretara baldin eta euskara badaki, euskaraz erantzungo duelako ziurrenik. Kontrako kasuan, beste hizkuntza batean hitz egiten jarraitu eta kito, ez dago arazorik. Horregatik, erosotasuna alde batera utzi eta euskaldunona den hizkuntza bultzatzen saiatu behar da. Modu honetara ere, euskara gehiago erabiltzen dela nabarmendu eta jendeak beharrezkoa dela ikusirik, ikasten edo gutxienez ulertzen saiatuko da gehiengoa, ikusiz beharrezkoa eta oso erabilgarria dela.

6

b. NOREKIN ETA NOIZ EZ DA EUSKARAZ HITZ EGITEN?

Aurretik esandakoa laburbilduz, askotan, euskararen erabilera egiteko aukera izanik ere, ez da aukera hori probesten. Jendartean, errazagoa eta erosoagoa izan ohi da mundu guztiak segurtasunez erabiltzen dakien hizkuntza, gaztelera alea, erabiltzea. 

Familia giroan hizkuntza hau etengabe erabiltzea zaila eta ia ezinezkoa da, beti edo gehienetan egoten baita ez dakien gurasoren bat, egunerokotasunean erabiltzea galarazten duena. Horrez gain, bai aitak baita amak ere euskaraz dakiten kasuetan, ohikoena da familiako beste kideren batek ez jakitea edo erabiltzeko zailtasunak edota ohitura eza edukitzea. Hori horrela izanik familia giroan, momentu batean edo bestean, beste hizkuntza batera pasatzeko joera dago guztien erosotasunari bide emanez.

Lagunartean, txikitatik ez erabiltzeko joera dago, batik bat, askok ama hizkuntzatzat ez dutenez eskolari lotuta dagoela pentsatzen dutelako. Hau da, eskolan hizkuntza hau erabiltzera behartzen dituzte haurrak eta egin ezean zigorra ezartzen diete, hortaz, kalean lagunartean daudenean nahiz eta guztiek hitz egiten jakin, ez erabiltzeko joera dute akademikoa den zerbait bezala ikusten dutelako. Honi loturik, nerabezaroan, alde batera uzten dute euskara, nolabait eskolari boikot egiteko intentzioarekin gaztelerak prestigioa ematen dien ustean. Heldutasunean ordea, aurreko etapetan ez erabili izanak baldintzatzen du gizartea berriro ere ez erabiltzera, segurtasun eza dela medio.

Lanean, zerbitzu publikoetan esaterako ez da soilik ez dela erabiltzen, baizik eta gizartearen eskaria egonik ere, garrantzirik ez zaiola ematen eta hortaz ez direla eskaintzak sortzen. Hau horrela izanik, zerbitzu pribatuetan gai honek inongo axolarik ez duela baieztatu daiteke.

Beste zenbait kasu daude non euskaldunon konpromezua zailtasunez aurrera eramatea eragiten duten: adibide bat jartzearren, ematen den jarrera ohikoenetarikoa elkarrizketa batean hiztunetako bat gaztelerara pasatzea da, eta horren ostean automatikoki eta inkontzienteki beste guztiek ere hau erabiltzea. Zaila eta ez ohikoa da ordea, egoera hau alderantziz ematea. 

7

Beste adibide bat, dendetara sartzerakoan adibidez zuzenean erdaraz solastea litzateke, euskaraz ez dakiten ustean. Harrigarria suertatzen da, Iruñean, zerbitzuren bat jasotzerako orduan euskaraz jasotzea.

Laburbilduz zerbitzu publikoetan (osasun zerbitzuetan, administrazioan …) nekez indartzen da euskararen erabilera, behin gehiago ere gaztelerari harrera eginez. Eta aurreko paragrafoei erreparatuz gero, argi geratzen da ere lagunartean, lanean eta familian normalean gaztelera dela erabiltzen den hizkuntza, salbuespenak salbuespen.

5. EROSOTASUNA EUSKARAREN ALORREAN:

Euskara eguneroko bizitzan erabiltzen duten pertsonen artean ez dago arazorik euskaraz aritzeko, baina ohitura falta edota maila baxua duten pertsonen artean, deserosotasuna nabaria da maila altuagoa duten pertsonekin hitz egiterako garaian. Akatsak zuzendu edota horiez bar egiteko beldurra dute eta honek euskaraz ez hitz egitera bultzatzen ditu.  Maila baxua dutelako, lagunen artean ere ez da euskararik entzuten, eta horregatik ez dago praktikatzeko modurik.  Lagunen artean normalean hizkuntza kolokiala  erabiltzen denez, errazago ateratzen zaie gazteleraz irainak edo esaldi azkarrak botatzea pentsatu gabe. Gaztelera barneratuta dute, orduan, berba egiterakoan askoz hobe egiten zaie belarrira eta irainak euskaraz botatzerakoan beldur dira haien lagunek haietaz barre egitea. Euskaraz kolokiala oso arraroa egiten da gutxi batzuk soilik erabiltzen dutelako. Arrazoi horregatik, ez praktikatzeagatik, maila ez da igotzen eta ez dira hitz egitera ausartzen. Euskaraz hitz egiteko ohitura dutenekin aldiz, alderantziz gertatzen da. Erdaraz hitz egiteko ohitura ezagatik, maila baxuagoa dute eta erdaraz ongi aritzen direnen aurrean hitz egiteko lotsa edota deserosotasuna sentitzen dute, arrazoi berdinagatik, barre egingo dieten beldurragatik eta praktika faltagatik. 

6. HUTSAK BETETZEKO MODUAK:

 Aurretik aipaturik hutsak direla eta, beharrezkoa da hauei konponbide bat ematea gizartean eragin zuzena izan, eta euskarak pairatzen duen egoera kaxkarrari aurre egin ahal izateko. Horretarako elkarrekiko lotura duten bi arlotan zentratzea garrantzitsua da: batetik gizarteari begira kontzientzia sortaraziz, eta bestetik arlo pertsonalean.

8

Hasteko, gizartean euskararen grina piztu ahal izateko, hainbat omenaldi egin daitezke: euskal kulturarekin lotura duten ekintzak, ohiturak eta tradizioak entzutera eman jendea hauen parte izatera gonbidatuz, modu erakargarri eta sinple batean ekintza, jolas, dinamika… franko aurrera eraman eta abar.  Hezkuntzatik hasi beharreko zerbait da, haurrak txikiak direnetik modu dinamiko batean euskal hizkuntzaz gozatzera kinatuz (eskolan euskararen astea ospatuz, abesti euskaldunak abestuz, bertsolaritza landuz, euskal literatura landuz, euskal pertsonaia garrantzitsuak ezagutzera emanez …). 

Behin gizartean euskaldun kontzientzia piztuz, bigarren arloa jorratzea litzateke zuzenena, hau da, arlo pertsonala. Horretarako, bakoitzak bere buruaren inguruko gogoeta edo hausnarketa egin behar du honen bultzada bermatzeko egin behar dituen ahaleginez konturatu ahal izateko. Akatsez konturatuz gero, hauek aldatzea besterik ez da falta. Ez da gauza erraza, baina hala eta guztiz ere norberaren gogoaren arabera lor daitekeen zerbait da, eta hizkuntza salbatzeko beharrezkoa den zerbait bide batez. 

7. EUSKARA HASERRETZERAKOAN: 

Zer esanik ez haserretzerako orduan euskarari ematen zaion erabilera faltan, honetan zentratzea ere garrantzitsua da. Azken finean gaztelera oso barneratuta dagoenez, haserretzean ere irainak gazteleraz botatzeko ohitura dago. Txikitatik euskara ikastearren, inpultsuak inkontzienteki ateratzen direnean orokorrean hitzak gazteleraz esaten dira, normalean pertsonak erosoago sentitzen direlako eta komunikatzean ohitura handiagoa dagoelako. Hala eta guztiz ere, aipatzekoa da alde batetik, ohituraren eraginaren ondorioz gaztelerara pasatzea normala dela, eta bestetik, euskarazko irainak ez direla normalean ezagunak. Hau da, erregistro informala ez dago oso barneratua eta horrexegatik gaztelerako irainak esaten dira (errainurak bezala).   Salbuespenak salbuespen, herriko pertsonak (euskara gehien erabiltzen dutenak), agian euskaraz badakizkite irainak botatzen, baina kontuan hartu behar da beste hainbat pertsona ez dutela seguru aski hau ulertuko. Izan ere, oso zailak izan daitezke ulertzeko gehien bat euskara egunero hitz egiten ez duten pertsonentzako. Beraz, irain bat botatzerakoan ere inkontzienteak gazteleraz botatzera bultzatzen du. Erdaraz esanez gero, mundu guztiak ulertzen du (ohituagoa dagoelako). 

9

Adibidez kaletik doan pertsona batek istilua izaten du beste norbaitekin, orduan, pertsona horrek zein hizkuntzan mintzatzen den ez dakienez irainak gazteleraz botatzen dizkio. Beste adibide bat jarraiz, futbolean, irain asko botatzen dira eta beti gazteleraz, jendeak badakielako jokatzen dauden horietatik denek gaztelera dakitela eta euskara soilik batzuk edo inork ere ez.

8. IDATZIZKO EUSKARA:

Hizkera akademikoak ere badu bere garrantzia. Honi dagokionez, orokorrean jendea erosoago sentitzen da idatziz ahozkoan baino. Egia da, idazterako orduan zenbait faktore kontuan hartu behar direla (esaldien zentzua, esaldien egitura, ordena logikoa mantentzea, ortografia …), baina azken batean lasaitasunez eta patxadaz egin daitekeen zerbait da, norbaitek entzuten dizun presiorik gabe. 

Ahozkoan ordea, entzuten ari zaizunaren presioa dago, hanka sartzearen beldurra. Jendea deseroso sentitzen da barre egingo dioten ustean. Horrez gain, askoz errazagoa da hitzez adierazterako orduan erratzea, trabatzea, hitzik gabe geratzea...

9. ZALANTZAK ARGITZEKO MODUAK:

Euskararen erabilera eta jakintza maila nahiko urria den aldetik, hau egoki nola erabili behar den jakitea zaila suertatu ohi da. Horregatik, eginiko akatsak argitzeko eta hizkuntzaren inguruan izan daitezkeen zalantzak argitzeko, erabilitako tresna ohikoenen artean Internet dago.  Bertan euskararen inguruan, hau egoki erabiltzeko, zuzentzeko eta modu egokia zein den jakiteko hainbat baliabide daude (hiztegiak, web orriak, informazio iturri zein mota ezberdinak…). Beraz, askotan lanak egiteko, hitz okerren bat egoki nola erabiltzen den jakiteko edo euskara maila hobetzeko oso baliagarriak dira. Bestalde, Internetera zuzenean jo beharrean, euskara ondo menderatzen duen pertsona batengana jotzea beste aukera bat litzateke. Honela pertsona honek euskararen erabilera egokia bermatzen du zalantzaren aurrean. Hala nola irakasleek, euskal filologiako ikasketak dituztenek edo euskaldun zaharrek, hau da, euskara egoki erabiltzen dutenek  zalantzak edo hitz egokiak zein diren eta hauek apropos erabiltzeko pausuak adierazteko gai dira. Honela euskararen erabilera zuzena ematen ahal da.

10

Baina, euskaldun berriei, hizkuntza hau gehiago erabiltzera bultzatzerako orduan, zuzentasuna eskatu baino, erabilgarritasuna eskatzea egokiagoa litzateke. Askotan beldurragatik ez dute euskara erabiltzen, ez baitute zuzen hitz egiten  eta zuzenean gaztelera erabiltzen dute. Dena den, lehen pausoa erabilgarritasuna handitzea litzateke, geroz eta gehiago erabiliz lortzen baita euskara maila hobeagoa, beraz, erabilgarritasunak zuzentasuna dakar.

10. ONDORIOA:

Lana burutu eta gero, aurretik esandako guztia kontuan harturik atera daitezkeen ondorioak hauexek dira:  Lehenik, ikuspegi soziologiko batetik euskararen erabilera oso urria dela baieztatu daiteke. Nahiz eta zenbait arlotan bere erabilera ezberdina ematen den testuinguruaren arabera, orokorrean tendentzia nagusia gaztelera erabiltzea da. 

 Bigarrenik, honen harira, azpimarragarria da euskaldun diren askok ez dutela beraien hizkuntzaren erabilera egiten ez baitute konfiantza nahikoa beren buruarengan beste pertsonen aurrean sentitzen, pentsatzen edo adierazi nahi dutena adierazteko. Honen arrazoi bat besteen aurrean barregarri geratzeko duten beldurra da, trabatzeagatik, hitz egiterakoan akatsak egiteagatik, hiztegi aberatsa ez izateagatik, ahoskera txarra edukitzeagatik…

 Beste ondorioetako bat herrien eta hirien artean ematen den desberdintasuna da. Izan ere, herrietan ohitura handiagoa dagoela ziurta daiteke haien kulturaren eraginez, egunerokotasunean ematen zaion erabileraren eraginez, zenbaitetan ama hizkuntza izatearen eraginez… Beraz, hau horrela izanik ere ulergarria da hirietan euskarak duen maila apalagoa izatea ez baitaude herrietan beste baliabide. Interesgarria izan daiteke gure esperientzia pertsonala azaltzea: taldean sei kide izanik, gutako hiru herri txikietan bizi gara eta beste hiruak ordea Iruñean. Gure artean eztabaidan egon eta gero, konturatu gara herrietan bizi garenok eguneroko bizitzan euskara gehiago erabiltzen dugula edozein arlotan. Era berean, Iruñean bizi garenok, eskas erabiltzen dugula ohartu gara. 

 Azkenik, kontzientziatu beharra dago euskarak jasaten duen egoeraz, pixkanaka aldatu ahal izateko. Azkenaldian aurrera egin duen arren, bultzada bat ematea ongi legoke. Nahiz eta baldintzapen asko egon euskararen erabilera murrizten dutenak, euskaldun guztion

11

-ki ariketa

1.- Anaiak holako lanik ez zituela nahi jakinarazi zion.

2.- Bizikleta behar ez zen bidetik ibilki eta autoak harrapatu! Ongi

3.- Herrian ikusi zidaten atzo eta gaur haiekin joateko erran naute.

4.- Ama pentsatzen dago zer egin behar duen bihar bazkaltzeko.

5.- Neronek liburua erosi nuen Xalbadorren.

6.- Apez bezala egon ziren bi urtez Bidankozen.

7.- Horiek ere dakite Anderrek zergatik suspenditu du.

8.- Futbol jokalarietaz mintzatzen pasatzen du eguna, batere mugitu gabe.

9.- Aitak sukaldea garbitzea esan zion, baina kasurik ez.

10.- Horien artean bada mutil bat dela nire lehengo ikaskidearen oso laguna.

11.- Berueten omen zegoen gizonen bat inguruotan denak ikaratzen zituena, borrokalari fama zuena. Bordaberrik berak ere ez zuen polita izan behar eta, jakinki gizon horren berri, eta ikustera joateko aiherrak (irrikitan) egoki aspaldian! Ongi

12.- Gazta jan dut, eta ere bai haragia.

13.- Neska hura hementxe gelditu egin zen.

14.- Kalean ikusi diet goizean baina ez diet deus ere erran.

15.- Petra Mari nire ikastolako irakasle bat da.

16.- Jakinarazi zion libururik ez zituela ekarri.

17.- Badut lagun bat dela Irurtzungoa.

18.- Irakasle bezala egon zen bi urtez Erratzun.

19.- Bista ona edukiki, baina ezin elkar ikusi! Ongi

20.- Irailak 14 etorriko zela erran zuen, baina ez etorri!

21.- Asko oroitzen naiz urte hartan ezagutu nuen mutil batetaz.

22.- Deitu eta deitu ari naiz, baina inork ez erantzuten!

23.- Beti ereta (‘rollo’) berarekin ari da, beste batean ez duela onartuko, baina unea iristen denean beti baietz erraki ergel horrek! Gaizki (erraten du)

24.- Donostitik Zarautzera hogei eta bost kilometro daude.

25.- Ez zuela nahi esaten zuen, ez zuela hartu behar, baina edari hura gustatzen eta azkenean hartu!

26.- Ingelesez mintzatzera ikasi zuen Londresen, sei hilabeteetan.

27.- Hori beti besteetaz baliatzen da nahi duena lortzeko.

28.- Han feria ikusten genbiltzan, eta halako batean hor ikusten dugu jendea dena ijito bati makilekin kristorenak ematen. Zer ote zen eta, kartera lapurtzen bati ari zela, besteak ikusi! Jo garrotearekin, eta eskuan zeukan kartera kendu omen zion!

29.- Mirari zegoen pentsatzen gauzak ez zituela ongi egin.

30.- Gaizkixe da gure mutikoa orain!

31.- Mikelek bazuen lagun bat zela unibertsitateko langilea.

32.- Zazpi egun honetan ez du begirik itxi!

33.- Aita badago gaixorik, ospitalean.

34.- Alkate aitaren lehengusua izan zen luzaz.

35.- Gaur ez dut batere asmatzen, ez dago gauzak zuzen egiteko modurik! Astelehena izaki! Ongi

36.- Hobe da kurtsoan zehar lan pixka bat egitea ezen ez gero uda ikasten pasatzea.

37.- Garagardoa Ikerrek, gustu-gustura edan egin zuen.

38.- Esan zion lan hura egitea, baina besteak ez zuen egin.

39.- Lehen aldia da prozedura hori erabiltzen dela.

40.– Urtzi dago etxean.

41.- Ez erosteko esan nien, garestiegia zela, baina eroski zozo haiek! Gaizki (erosi zituzten)

42.- Jatera eman zion, baina ezin zeun deus irentsi, hain zegoen ahul.

43.- Ergel hark denda non zegoen ez genekiela uste zuen, baina guk jakin eta jokoa erosi!

44.- Hemendik ederki ikusiki Mikelen etxea! Han da, gain hartan. Gaizki (ikusten da)

45.- Merkatuan ogia erosi eta berehala joanen naiz etxera, zu egon lasai.

46.- Zuk gauzak beti gaizki azaltzen! Hola ez dago deus ere egiterik hemen!

47.- Hau honela izan eta gabiltza hain ardura gutxirekin!

48.- Erretzeko beroa ari zuen eta berokia jantzirik ekarki ergel hark! Gaizki (ekarri zuen)

49.- Nago ez ote den hobe deus ez egin eta esperoan gelditzea.

50.- Baina hurrengo aukera zetorkionean agur agindu onak!, agur asmo ederrak!, behingoa ezer ez zela eta, berriz ere berera eta lehenera. Arimaren etsaiak bakoitzean behin baino ez du eskatzen. Hark jakin behin askok egiten dutela beti !

51.- Tiroa ez egiteko agindu zion tenienteak, baina ez zion aditu.

52.- Ez ibiltzen da ez ibiltzen uzten du.

53.- Nire irudiko oporretan askoz ere hobe gaude klasean baino.

54.- Hala, pixka bat egon nintzen haien bertsoak aditzen, eta ni ere lotsagabea izaki, eta gogoan daukat nola bota nuen aurreneko bertsoa, eta handik aurrera sekulako saioa egin genuen. Ongi

55.- Ez erosteko esan nien, garestiegia zela, baina eroski zozo haiek! Gaizki (erosi zituzten)

56.- Mirenek du aukera gauzak zuzen egiteko.

57.- Ez nuen uste, baina ageriki gure herria hemendik! Gaizki (ageri zen)

58.- Daude franko izorratuak, baina ez ditugu botako.

59.- Jakin banu ez nintzen herrira joanen!

60.- Ariketa hariek klasean lan ditzakegu, ongi ikasi arte.

Errainurak

Mikelek bere burua zuzendari izendatu du. Kideak ez daude sobera ados, baina Mikelek horren berri galdetu dienean inork ez du hitzik esan.	Beste remedio santurik ez izan
Mikel beti oso mutiko zintzoa izan da, baina azpijokoetan beste inor baino trebeagoa eta mingarriagoa dela jakin duzu	Deabrua baino gehiago ezin ikusi
Mikelek uko egin dio zuen lanpostuari, lagun batek laster hobea eskainiko diola agindu baitio. Krisia dela-eta eskaintza bertan behera geratu da eta Mikel langabezian da orain.	Ez ur ez ardo ez izan
Mikelek etxea eta lana kendu dizkit, baina hori ez da horrela geratuko	Deabrua baino gehiago ezin ikusi
Mikel, liburua argitaratu diotenetik Shakespeare bailitzan ibiltzen da karrikan barna	Ahoan bilorik gabe mintzatu
Autoa bost lagunen artean erosi dute Mikelek eta bestek. Handik bi hilabetetara zeharo hondatua et zahartua dago.	Haratik ez honatik ez izan
Mikel oso ikasle txarra izan da beti, baina, kostata bada ere, ikasketak amaitu eta orain irakasle dabil.	Hortzez eta haginez lanari lotu

Elkar

Elkar ariketa

1.- Erabakien bidez erdietsi nahi lituzkeen helburuak hauek dira: euskalkiak ez daitezen elkarrekin gehiago urrun eta alden, lehenik; ahal daitekeen neurrian, elkarrekin bil daitezen, gero.

2.- Baina zer gertatu zen? Zabartuaz joan ziren gurasoak, zerurako bidea umeei erakustean, eta Adamen umeak, elkarren lehian bezala, hasi ziren atsegin lotsagarrien ondoren.

3.- Ingelesez ere maizegi gertatzen den bezala, ikus daitezke gure artean, elkarrengandik urrun ez dabiltzala, elkarrizketa, elkar-izketa, eta, agian, elkar hizketa; hitzegin, hitz-egin eta hitz egin.

4.- Itzulitakoan, hizketan hasi eta txangoaren inpresioak kontatu genizkion elkarri .

5.- Hala dirudi, ezin garela geure paperetatik atera, kosta egiten zaigula gidoitik atera eta elkarren artean zinez mintzatzen hastea.

6.- Behartua dago gurasoa zortzigarren lekuan, ume eta mirabeei eragoztera bekaturako bide eta arriskuetan ibiltzea, nola den arratsetan berandu etxeratzea, batez ere emakumeak; lagun gaiztoekin biltzea, neskatxa eta mutilen batzarreak diren etxeetara joatea, ezkontzeko hitzak emanik daudenak elkarrekin bakarrik egotea.

7.- Aspaldi haserre egondako jendearen arteko besarkadak ikusi genituen manifestazio erraldoian, eta euskaraz bi hitz baizik ez dakizkien jendea haiexek erabiltzen zituela, elkarri agurtzean.

8.- Ez daude, nabari da, Txinakoaren antzeko harresiz elkar bereziak, bai baitira, urri edo ugari, pipa hartzen duten apezpikuak ere.

9.- Jauna: nahi du bada umeak kutxan gorderik edukitzea? Ez, baina bai, neskatxak eta mutilak elkarri batzarreak etxeetan ez egitea, zeren bestela bekatu asko hemendik etorriko diren, dela gogoz, dela hitzez, dela keinadaz.

10.- Denbora puska bat zeramatenean elkarri ekinean eta lurrean piririka, zentinela karlistak Martin Saldias horma baten kontra zokoratu eta herio-kolpea ematera prestatu zen.

11.- Begira ezkontzeko hitzak emanik edo ustean dagoen alaba horri utzi diozun bere ezkutariarekin egoten nahi duen eran, zeuregan esaten duzula: zaudete; bada gero ere elkarrekin bizi behar duzue. Ah guraso zorigaiztokoa! Zure gainean izango dira zure alabaren bekatuak.

12.- Berez bezala dator horrexegatik, ezer behartu eta bihurritu gabe, Urte-giro haiek eta Egunkari hau elkarri berdintzea nahiz formari nahiz mamiari dagokionez, elkarren hain guztiz beste direlarik ere.

13.- Elkarri agur esan eta Saldias jauregirantz abiatu zen.

14.- Basoa ez zen oso itxia, horrenbeste terreno libre ikusi eta zuhaitzek elkarri errespetatzea eta batak besteari tokia uztea erabaki balute bezala.

15.- Ezkontzeko hitzak emanik daudenak elkarri hitz egiten egotea Baionako apezpikuaren mendeko elizetan apezpikuak bakarrik barkatzen duen bekatua da.

16.- Urteak joan ahala, euskalkiak bereizten eta elkarren urruntzen ari dira, edozein hizkuntzaren dialektoak bezala.

17.- Hantxe, halaber, Irurtzungo edo inguruko herrietako neskatilak, elkarren artean irrika eta beraien ardurapean utzitako umeekin jolastuz.

18.- Orduan, aspaldiko partez, ama, ahal bezain amultsuki ene bi besoen artean hartu nuen eta gure bi matelek elkarri ukitzen zutelarik, ene negar-anpuluek harena busti zuten. Elkar sustengatuz joan ginen sukalderaino, isil-isila.

19.- Ezkonduen bizimodua gurutze txit astun eta samina da berez, eta burdinazkoak dira honen kateak, baina urrezko bihurtuko direla dio, ezkonduek elkarrekin, dagokien bezala, maite badute.

20- Luze gabe, elkarrekin aurrean geunden, arrain zopa jaten biok, botila ardoa aurrean.

21.- Beharrak eta indarrak batera joerazten ez gaituzteino, eta txorakeria litzake orduan euskaldun guztiak giputzon esanera egongo direla sinestea, atzera begiratu behar dugu, euskalkiak are gehiago elkarren bazter ez daitezen.

22.- Pentsatu nuen, gosaldu gabe, berehala arditegira joanen nintzela... eta lanean hasiko, baina ordu berean ama sukaldetik atera zen eta uste baino lehenago elkarri gurutzatu genuen.

23.- Onginahi eta amodio hau aipatzen bada ezkonduak biziko dira, zakurra eta katua, elkarrekin loturik, biziko liratekeen bezala.

24.- Haien arteko eztabaida oso lasaia izan zen, eta arrazoi osoa eman zion Ali Beyren baieztapenari: «arabiarrek adeitasun handiz tratatzen dute elkarri zeinahi egoeratan».

25- Elkarrengandik hurbil samar daude bi misioetxe horiek; bertako misiolariek maiz joan behar izaten dute elkar; eta hargatik, Pingliangeko prefekturaren zokorik baztertuenean dauden bi etxe horien artean hartu-eman handia izaten da.

26.- Hedabide beraren soldatapekoak izanak ginen urte batzuk lehenago. Ongixko hartzen genuen elkarri antzinako denboretan.

27.- Emakume ezkonduak egin behar duen laugarren gauza da setaren grina hilduratzea edo hezteko neurri egokiak hartzea; bestela laster itzaliko da ezkonduek elkarri zor dioten onginahi eta amodioa: ez da bakerik zurekin izango, eta nork eta nola igaroko du bere bizitza guztia zu bezalako zirauna bere aldean daukala?

28.- Alta, begiratu balit, ez ote nion zorroa hustuko? Baina ez zen tokia, ez eta momentu egokia. Beraz, bata ala bestea, mutu egon ginen elkarri errespetuz eta bereziki errespetatu nahi genuelakoz lurrez estaltzen ari ginenaren memoria.

29.- Uste ez bezalako aldakuntzak dakartzate berekin urteek. Loidi aspaldiko ezaguna dut. Haurretandik ez gara elkarrengandik urruti ibili Errenterian.

30.- Irailaren lehenengo egunetan abiatu nintzen nire barrutiaren iparraldea ikertzeko asmotan. Ahal banezakeen, Txinako harresi handiaren iparralderaino igarotzeko asmoa nuen, Gobiko misiolariekin elkarren aditurik, deabruari ipar eta hegoaldetik astinaldi gogorra emateko.

Perpausak

PERPAUSAK

Guk aldaketa gauza dadin justizia trantsizionala landu nahi dugu, baina ez dute onartzen. Estrasburgoko auzitegitik horri buruzko ebazpen asko etorri dira, auziak ez direla behar bezala tratatu esaten dute.

Guraso erdaldunez osatutako taldeetan, euskararekiko jarrera positiboa dute denek. Euskaraz ikasteko klaseetara joaten dira eta dakiten apurra erabiltzen dute, nahiz eta ez den erraza.

Guraso etorkinekin izandako elkarrizketetan ageri da euskararekin ez dutela izan harremanik. Euskaraz jakitea ezinbestekoa iruditzen zaie seme-alabei lagundu ahal izateko, baina gero ez dira gai.

1- Guk aldaketa gauza dadin justizia trantsizionala landu nahi dugu, baina ez dute onartzen.

P.M. Helburuzkoa

P. elkartua aurkaritza bidez juntatuta

2- Estrasburgoko auzitegitik horri buruzko ebazpen asko etorri dira, auziak ez direla behar bezala

P.M. Konpletiboa

(behar bezala) P.M. Moduzkoa

tratatu esaten dute.

P. elkartua alborakuntza bidez juntatua

3-Guraso erdaldunez osatutako taldeetan, euskararekiko jarrera positiboa dute denek.

P.M. Erlatibozkoa

4-Euskaraz ikasteko klaseetara joaten dira eta dakiten apurra erabiltzen dute, nahiz eta ez den

P.M. Helburuzkoa P.M. Kontsesiboa

erraza.

P. elkartua emendiozko bidez juntatuta

5-Guraso etorkinekin izandako elkarrizketan ageri da euskararekin ez dutela izan harremanik.

P.M. Erlatibozkoa P.M. Konpletiboa

6-Euskaraz jakitea ezinbestekoa iruditzen zaie seme-alabei lagundu ahal izateko, baina gero ez dira gai. P.M. Konpletiboa P.M. Helburuzkoa

P. elkartua aurkaritza bidez juntatua

Politika eta ustelkeria

POLITIKA ETA USTELKERIA

Gaur egun politika eta ustelkeria eskutik doaz eta gure egunerokotasunean geroz eta gehiago entzuten dugu, azkenean normala bihurtuko da eta ez du zigor sozialik izango.

Baina ez du dirudi gizarte osoak ikuspuntu kritikoa duenik ustelkeriarekin, adibidez PP-ek kasu askotan ikusi da eta ikusi da zerikusia izan duela ustelkeriarekin, baina oraindik boto gehien dituen partidua da, azkeneko hauteskundeak irabaziz eta 8 milioi boto lortuz. Datu hauetatik atera daiteke eskuineko alderdiei bozkatzen dieten pertsonak ez dutela ustelkeria zigortzen, pasatu denaren ondorioz oraindik bozkatzen dietelako.

Azken urteotan politikak sinesmen handia eta partaidetza handia galdu egin du, jendea nekatu egin delako, politikariak gehiago baloratzen dutela dirua dirudi eta herria ahazten dutela ematen du, orduan jendea partidu zaharrei bozkatzeari utzi dio eta partidu berriei ustelkeria kasuaz utzik daudela bozkatzen hasi dira, kasu Ciudadanos eta Podemos.

Partidu berriak salatzen ari dituzte ustelkeria kasuak eta orduan eko handia izaten ari dituzte, albisteetan geroz eta gehiago ateratzen ari dira. Honek baimentzen du jendeak gehio jakitea gai honi buruz eta kontzientzia hartzea gauza hauek ezin direla utzi, politika pertsonak errepresentatu behar dituelako eta ez egotea diruarengatik.